Mua sắm lén lút: không chỉ là chi tiêu mà còn phản ánh mối quan hệ

Ngày nay, trong lĩnh vực tài chính cá nhân, hầu như mọi thói quen hay xu hướng đều có một tên gọi dí dỏm: lạm phát, mua sắm chậm rãi, lập ngân sách khoa trương… Và một trong những “hiện tượng” ít được nhắc tới nhưng lại khá phổ biến là mua sắm lén lút.

Khác với những xu hướng tài chính chỉ tác động đến cá nhân, mua sắm lén lút thường ảnh hưởng trực tiếp đến những người xung quanh – đặc biệt là người bạn đời hoặc gia đình.

Để hiểu rõ hơn về hành vi này và cách hạn chế tác hại, chúng ta cùng lắng nghe phân tích của một chuyên gia tài chính cá nhân và một nhà tâm lý học lâm sàng.

Mua sắm lén lút là gì?

Theo Molly Burrets, nhà tâm lý học lâm sàng và giảng viên thỉnh giảng tại Đại học Nam California:

“Nếu bạn từng âm thầm mua một món đồ, rồi giấu nhẹm hoặc nói dối về giá trị của nó, thì bạn đã ‘mua sắm lén lút’. Hành vi này phổ biến hơn nhiều người nghĩ.”

Nói đơn giản, mua sắm lén lút là cố ý che giấu việc mình đã mua gì. Điều này không giống với việc mua quà bất ngờ hoặc tiêu tiền tự do từ tài khoản riêng. Thay vào đó, đó là việc giữ bí mật có chủ đích về những khoản chi tiêu lớn hoặc thường xuyên – đặc biệt khi chúng có thể ảnh hưởng đến ngân sách chung của gia đình.

Ví dụ:

• Bạn mua một chiếc túi hàng hiệu trị giá vài chục triệu và nói với chồng/vợ rằng đó là “hàng giảm giá”.

• Bạn sắm thêm bộ dàn âm thanh mới và giấu hóa đơn để không bị chất vấn.

Burrets cho biết, nhiều người làm vậy để tránh xung đột về thói quen chi tiêu hoặc để không bị đánh giá. Một số khác xem mua sắm như cách giải tỏa căng thẳng, tăng dopamine và cảm giác hưng phấn. Nhưng nếu lặp lại thường xuyên, đây có thể trở thành thói quen gây nghiện, gắn liền với cảm giác xấu hổ hoặc chối bỏ.

Tác hại của mua sắm lén lút

Chuyên gia tài chính tiêu dùng Andrea Woroch cảnh báo:

“Giấu giếm về tiền bạc không bao giờ tốt cho một mối quan hệ. Ban đầu nó có vẻ vô hại, nhưng lâu dài có thể dẫn đến nợ nần, mất lòng tin, thậm chí là một dạng ‘ngoại tình tài chính’.”

Những hậu quả có thể bao gồm:

• Vấn đề tài chính: Chi tiêu vượt quá khả năng, gây nợ, ảnh hưởng tới mục tiêu tiết kiệm hoặc trả nợ.

• Vấn đề tình cảm: Làm suy giảm lòng tin, gây căng thẳng và xung đột trong mối quan hệ.

• Báo hiệu vấn đề sâu xa hơn: Có thể là dấu hiệu của xung đột về quyền kiểm soát tài chính hoặc thiếu giao tiếp trong mối quan hệ.

Làm sao để vượt qua?

1. Minh bạch và giao tiếp

   • Thường xuyên trao đổi về tình hình tài chính với đối tác.

   • Thống nhất hạn mức chi tiêu mà nếu vượt quá phải cùng nhau bàn bạc.

2. Ngân sách “tiền tiêu vặt”

   • Mỗi người có một khoản cố định hàng tháng để chi tiêu tùy ý, không bị chất vấn.

   • Ví dụ: 2 triệu/tháng cho sở thích cá nhân, như mua sách, đồ trang điểm hay phụ kiện công nghệ.

3. Cùng giám sát tài chính

   • Cho nhau quyền truy cập các tài khoản chung để theo dõi giao dịch.

   • Sử dụng ứng dụng quản lý chi tiêu để đảm bảo minh bạch.

4. Nhận diện nguyên nhân

   • Nếu mua sắm nhằm đối phó căng thẳng hoặc cảm xúc tiêu cực, hãy chia sẻ với người bạn đời.

   • Cân nhắc gặp chuyên gia tâm lý hoặc cố vấn tài chính.

5. Kỹ thuật hạn chế chi tiêu

   • Chỉ mang tiền mặt theo đúng số dự trù khi đi mua sắm.

   • Dùng ứng dụng hoàn tiền như Fetch để vẫn nhận được ưu đãi dù thanh toán bằng tiền mặt hay thẻ.

Lưu ý về yếu tố kiểm soát

Burrets nhấn mạnh:

“Nếu bạn phải mua sắm lén lút chỉ vì người kia quá kiểm soát và không cho phép bất kỳ quyền tự chủ tài chính nào – ngay cả khi chi tiêu hợp lý – thì đây là vấn đề về quyền lực, không phải chỉ là thói quen chi tiêu.”

Trong trường hợp này, giải pháp không phải là “kiềm chế chi tiêu” mà là tìm kiếm sự giúp đỡ từ người thân, bạn bè hỗ trợ.

Mua sắm lén lút không chỉ là vấn đề về thói quen chi tiêu, mà còn phản ánh mức độ tin tưởng, giao tiếp và quyền tự chủ trong mối quan hệ. Minh bạch và cùng nhau quản lý tài chính là chìa khóa để ngăn chặn tác hại lâu dài.