Bài nổi bật
Vì sao con người dễ bị cuốn vào những thói quen xấu?
Con người thường dễ sa đà vào các thói hư tật xấu như rượu chè, thuốc lá, cờ bạc… Trong khi đó, những thói quen tốt lại khó hình thành hơn.
Tôi đang ngồi cắn hạt dưa thì cô em gái đến ngồi xuống bên cạnh, cũng cắn hạt dưa cùng tôi. Nhân tiện, tôi hỏi thăm về bệnh tình của bố cô ấy. Cô ấy buồn bã kể rằng lần trước, bố cô đi khám phát hiện ung thư thanh quản giai đoạn một, nhưng chỉ sau bốn tháng, bệnh đã chuyển sang giai đoạn bốn. Dù bác sĩ khuyên bỏ thuốc lá, ông vẫn không từ bỏ, khiến bệnh tiến triển nhanh hơn.
Nghe vậy, tôi cười nhẹ rồi hỏi cô ấy:
— “Em có biết vì sao con người thường khó từ bỏ những thói quen xấu không?”
Cô ấy lắc đầu, tò mò:
— “Sao anh?”
Bạn có bao giờ tự hỏi điều đó chưa?
Cái bẫy dopamine: Thứ giữ con người trong vòng lặp của thói quen xấu
Con người dễ bị nghiện dopamine — một chất hóa học hữu cơ tạo ra cảm giác hưng phấn và khoái cảm. Khi dopamine được tiết ra, chúng ta cảm thấy vui vẻ, động lực dâng trào, và cuộc sống trở nên thú vị hơn.
Dopamine được sinh ra từ hai nguồn chính:
- Bên trong cơ thể – thông qua quá trình sinh học tự nhiên.
- Tác động bên ngoài – từ các thói quen như hút thuốc, uống cà phê, tiêu thụ chất kích thích, ăn đồ ngọt, xem phim, lướt mạng xã hội…
Vấn đề là, khi đã quen với những “cơn sóng” dopamine từ bên ngoài, con người dần mất khả năng tự tạo ra niềm vui tự nhiên. Và khi niềm vui không còn, họ rơi vào trạng thái chán nản, trống rỗng – dẫn đến việc tiếp tục tìm đến những thói quen xấu để kích hoạt dopamine lần nữa.
Vòng xoáy không hồi kết của sự phụ thuộc
Hãy thử tưởng tượng:
- Một người hút thuốc ngày càng hút nhiều hơn để đạt được cảm giác như ban đầu.
- Một người nghiện bia rượu phải uống nhiều hơn để thấy vui.
- Một người thích mua sắm phải mua liên tục để cảm nhận sự thỏa mãn.
Tất cả đều rơi vào vòng xoáy của dopamine: càng dùng nhiều, cơ thể càng đòi hỏi nhiều hơn. Và khi nguồn dopamine từ bên ngoài bị cắt đứt, họ cảm thấy mất phương hướng, thiếu động lực, thậm chí rơi vào trầm cảm.
Có phải mọi niềm vui đều đến từ dopamine?
Thực ra, cơ thể con người không chỉ có dopamine. Bên trong chúng ta còn ba loại hormone quan trọng khác giúp tạo ra cảm giác hạnh phúc và cân bằng tinh thần:
- Endorphin – giúp giảm căng thẳng và đau đớn.
- Serotonin – mang lại cảm giác thư thái và ổn định tâm trạng.
- Oxytocin – tạo ra sự gắn kết, tình yêu và sự tin tưởng.
Những hormone này có thể được kích hoạt bằng các hoạt động lành mạnh: tập thể dục, thiền định, dành thời gian với người thân, sáng tạo nghệ thuật, chăm sóc động vật… Khi có được niềm vui từ bên trong, con người sẽ không còn phụ thuộc vào dopamine từ những thói quen tiêu cực.
Hạnh phúc tự thân đến từ những liên kết thiêng liêng cũng như những hoạt động thể chất lành mạnh
Tại sao con người nghiện cảm xúc?
Con người không chỉ nghiện dopamine, mà còn nghiện cảm xúc. Một bộ phim nếu không có cao trào, không vui cũng chẳng buồn, sẽ bị chê là nhạt nhẽo. Cuộc sống cũng vậy, nếu quá bình lặng, nhiều người sẽ thấy vô nghĩa.
Chính vì thế, họ tìm đến những trải nghiệm kích thích – bất kể đó là vui vẻ hay đau khổ:
- Khi vui, họ muốn tận hưởng tối đa, không ngừng tìm kiếm cảm giác hưng phấn.
- Khi buồn, họ lại muốn chìm đắm vào nỗi đau, thậm chí tự làm tổn thương mình để cảm nhận sự tồn tại.
Tuy nhiên, một cuộc sống cân bằng không nằm ở việc chạy theo cảm xúc lên xuống, mà là biết cách kiểm soát cảm xúc. Khi bạn có thể tự điều chỉnh trạng thái tinh thần, bạn sẽ không còn phụ thuộc vào dopamine hay bất kỳ tác nhân nào bên ngoài.
Làm thế nào để thoát khỏi sự phụ thuộc vào dopamine?
Không có gì sai khi tận hưởng niềm vui, nhưng điều quan trọng là phải biết cách tạo ra niềm vui bền vững:
- Tìm những sở thích mang lại giá trị lâu dài: thể thao, âm nhạc, vẽ tranh, viết lách…
- Xây dựng kết nối với những người thực sự hiểu và trân trọng bạn.
- Học cách tận hưởng sự bình yên mà không cần kích thích từ bên ngoài.
Khi bạn biết cách tạo ra hạnh phúc từ bên trong, bạn sẽ không còn là nô lệ của dopamine nữa. Và lúc đó, bạn mới thực sự làm chủ được cuộc sống của mình.
