Những tổn thương tâm lý khi bị chỉ trích trên mạng xã hội

Trong đời sống hàng ngày, góp ý là một phần tất yếu để con người cùng nhau tiến bộ. Nhưng ở môi trường mạng xã hội ranh giới giữa góp ý mang tính xây dựng và chỉ trích mang tính công kích dường như ngày càng mờ nhạt.

Thay vì chia sẻ tri thức và quan điểm, mạng xã hội nhiều khi biến thành nơi phán xét, công kích và hạ bệ lẫn nhau, để lại những tổn thương tinh thần khó đo đếm cho người trong cuộc.

Góp ý và chỉ trích: Một ranh giới mong manh

Về bản chất, góp ý là hành động xuất phát từ mong muốn người khác tốt hơn. Nó hướng đến việc chỉ ra hạn chế, đồng thời gợi mở giải pháp hoặc khích lệ thay đổi. Trong khi đó, chỉ trích thường mang tính nặng nề, phán xét và phủ nhận hoàn toàn giá trị của đối phương, đôi khi còn nhằm hạ thấp hoặc công kích cá nhân.

Sự khác biệt nằm ở thái độ và cách diễn đạt. Cùng một vấn đề, người góp ý có thể nói: “Mình nghĩ nếu bạn trình bày thế này sẽ rõ ràng hơn”, trong khi người chỉ trích lại buông lời: “Viết thế này thì ai mà hiểu nổi, kém quá”. Một bên tạo động lực, một bên tạo cảm giác bị xúc phạm.

Trong chương trình Câu Chuyện Cuộc Sống, chị N.M.T (TP.HCM) kể lại trải nghiệm của mình:
“Em chỉ nói lên suy nghĩ cá nhân, không ngờ lại bị mọi người nói là em sống giả tạo, sống ảo, rồi kéo cả bạn bè vào công kích. Sau đó em phải khóa tài khoản một thời gian”.

Nhiều người, nhất là các bạn trẻ dễ dàng trở thành những nạn nhân của những câu chuyện, những lời chê bai, chỉ trích chỉ vì một sự việc nhỏ trên mạng. Điều này mang đến những tổn thương tâm lý cho nạn nhân.

Năm 2023, một nữ sinh ở miền Trung đăng tải video chia sẻ quan điểm về việc học đại học và chọn nghề. Chỉ sau một đêm, video nhận hàng nghìn bình luận chê bai, chế giễu ngoại hình và cách nói chuyện. Thay vì góp ý về nội dung, nhiều người chỉ chăm chăm công kích cá nhân. Nữ sinh phải khóa kênh TikTok, sau đó chia sẻ mình bị mất ngủ nhiều ngày và ám ảnh khi lên mạng.

Một ca sĩ trẻ từng thử nghiệm phong cách âm nhạc mới và đăng lên YouTube. Thay vì nhận được góp ý để hoàn thiện, phần lớn bình luận xoáy sâu vào ngoại hình, cách sống. Sự chỉ trích dồn dập khiến cô tạm ngưng hoạt động một thời gian dài.

Tại Hàn Quốc, nơi mạng xã hội cực kỳ phổ biến, nhiều vụ việc đau lòng đã xảy ra. Không ít thần tượng K-pop rơi vào trầm cảm hoặc thậm chí tự tử vì những lời chỉ trích cay nghiệt. Điều này khiến chính phủ và các công ty quản lý phải siết chặt hơn luật chống bạo lực mạng.

Những câu chuyện ấy cho thấy, một lời bình luận thiếu cân nhắc có thể để lại vết thương tinh thần sâu sắc, đặc biệt khi nó đến từ hàng nghìn người cùng lúc.

Một nghiên cứu quốc tế của UNICEF (2022) cho thấy hơn 1/3 thanh thiếu niên toàn cầu từng trải qua cảm giác bị tổn thương hoặc lo lắng kéo dài do các bình luận tiêu cực trên mạng. Tại Việt Nam, theo khảo sát của Bộ Thông tin và Truyền thông năm 2023, có đến 47% người dùng trẻ cho biết từng bị “ném đá” trực tuyến.

Không phải ai cũng đủ vững vàng để đứng trước “cơn bão” dư luận trên mạng xã hội. Khi bị công kích vô cớ, đặc biệt là những lời lẽ cay nghiệt, nhiều người dễ rơi vào vòng xoáy tâm lý tiêu cực, gây ảnh hưởng lâu dài đến tinh thần và cuộc sống.

Tổn thương tâm lý khi trở thành nạn nhân của chỉ trích vô cớ

1. Cảm giác mất giá trị bản thân

Khi liên tục bị phán xét và phủ nhận, người bị công kích dễ tự hỏi: “Mình có thực sự kém cỏi như họ nói không?”. Cảm giác này làm lung lay sự tự tin vốn có, khiến nạn nhân hoài nghi năng lực và giá trị bản thân.

2. Căng thẳng và lo âu kéo dài

Áp lực phải đối diện với hàng loạt bình luận tiêu cực có thể dẫn đến trạng thái rối loạn lo âu. Nạn nhân luôn sống trong tình trạng cảnh giác, sợ hãi mỗi khi mở điện thoại hoặc đăng tải nội dung mới. Về lâu dài, lo âu dai dẳng có thể gây mất ngủ, mệt mỏi, giảm tập trung trong học tập, công việc.

3. Trầm cảm và thu mình

Nhiều nghiên cứu tâm lý cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa bạo lực mạng (cyberbullying) và trầm cảm. Khi không nhận được sự bảo vệ, nạn nhân dần rơi vào cảm giác bất lực, mất hứng thú với cuộc sống, không muốn giao tiếp, thậm chí xa lánh cả bạn bè, người thân.

4. Ám ảnh xã hội và sợ hãi giao tiếp

Một số người sau khi bị công kích vô cớ sẽ hình thành ám ảnh xã hội (social phobia) – sợ bị người khác đánh giá, từ đó hạn chế bày tỏ ý kiến, tránh tham gia các hoạt động cộng đồng. Điều này làm mất đi cơ hội phát triển bản thân và hạn chế khả năng xây dựng mối quan hệ.

5. Nguy cơ hành vi cực đoan

Trong trường hợp nặng, cảm giác bị cô lập, tuyệt vọng có thể dẫn đến hành vi tự làm hại bản thân hoặc tìm đến cái chết như một cách thoát khỏi áp lực. Đây là hệ lụy nghiêm trọng nhất và đã từng xảy ra ở nhiều quốc gia, đặc biệt trong giới trẻ.

Chuyên gia tâm lý Trương Tấn Tài – Trung tâm Tâm lý và Phát triển Con người NHC Việt Nam – phân tích:
“Cảm giác ẩn danh trên mạng khiến nhiều người không phải đối diện trực tiếp với phản ứng của người bị chỉ trích. Việc không bị nhận diện, không phải chịu trách nhiệm cho những lời mình nói ra, khiến họ dễ buông lời thiếu kiểm soát mà không nghĩ đến hậu quả.

Khi một người bắt đầu chỉ trích, thường sẽ xuất hiện hiệu ứng ‘tấn công hội đồng’. Việc tham gia vào một dòng dư luận tạo cho họ cảm giác được đồng thuận và đôi khi còn giúp xả cơn tức giận.

Tuy nhiên, những người bị công kích liên tục có thể rơi vào trầm cảm, rối loạn lo âu, thậm chí tự làm tổn hại bản thân. Nỗi sợ bị đánh giá khiến họ thu mình lại và ngại thể hiện chính kiến cũng như xây dựng các mối quan hệ”.

Làm gì nếu bạn là nạn nhân bị bạo lực mạng

Giữ bình tĩnh và phân biệt đâu là góp ý, đâu là công kích: Hãy lọc ra những góp ý có tính xây dựng, coi đó là cơ hội để hoàn thiện bản thân. Với những bình luận mang tính xúc phạm, hãy nhớ rằng đó phản ánh nhiều hơn về người viết, chứ không phải về giá trị của bạn.

Không nên tranh cãi tay đôi dễ kéo dài cuộc tấn công. Thay vào đó, chọn im lặng hoặc phản hồi ngắn gọn, điềm tĩnh.

Sử dụng công cụ bảo vệ của nền tảng: Ẩn hoặc chặn tài khoản công kích. Báo cáo (report) nội dung vi phạm để nền tảng xử lý. Nếu tình huống nghiêm trọng (đe dọa tính mạng, xúc phạm danh dự), có thể thu thập bằng chứng và nhờ cơ quan chức năng can thiệp.

Chia sẻ với người thân, bạn bè: Tâm sự với những người tin tưởng giúp giảm bớt áp lực, tránh cảm giác bị cô lập. Trong nhiều trường hợp, bạn bè có thể hỗ trợ phản ánh hoặc giúp định hướng lại câu chuyện.

Chăm sóc sức khỏe tinh thần: Tạm ngưng sử dụng mạng xã hội để giảm tiếp xúc với bình luận tiêu cực. Tham gia các hoạt động giúp cân bằng như đọc sách, tập thể thao, thiền. Nếu cảm thấy stress nặng, hãy tìm đến chuyên gia tâm lý để được hỗ trợ.

Xây dựng “lá chắn” từ nhận thức: Hiểu rằng môi trường mạng là nơi tồn tại đủ loại quan điểm, trong đó có cả tiêu cực. Thay vì tìm kiếm sự công nhận tuyệt đối, hãy tập trung vào giá trị bản thân và những người thực sự quan trọng.

Làm sao để góp ý không trở thành những trận chiến nhỏ

1. Ở cấp độ cá nhân

• Tự hỏi trước khi viết: “Mình muốn người khác tốt hơn, hay chỉ muốn hả giận?”.
• Sử dụng ngôn ngữ tích cực: Thay vì “Bạn làm sai hoàn toàn rồi”, hãy thử “Mình nghĩ cách này có thể hiệu quả hơn”.
• Đặt mình vào vị trí người nhận: Nếu đọc lại bình luận và thấy bản thân cũng sẽ bị tổn thương, tốt nhất nên điều chỉnh.

2. Ở cấp độ cộng đồng

• Khuyến khích tinh thần đối thoại: Tạo không gian để nhiều quan điểm được lắng nghe, không chỉ những tiếng nói gay gắt.
• Lan tỏa câu chuyện tích cực: Chia sẻ những ví dụ đẹp về cách góp ý văn minh để tạo sức ảnh hưởng.
• Nâng cao kỹ năng số: Trang bị cho người dùng, đặc biệt là giới trẻ, kiến thức về ứng xử trên mạng.

3. Ở cấp độ nền tảng mạng xã hội

• Kiểm soát bình luận độc hại: Các nền tảng cần cải thiện công cụ lọc, chặn từ ngữ công kích.
• Bảo vệ người dùng bị tấn công: Hỗ trợ báo cáo nhanh, cơ chế ẩn danh cho người bị công kích để họ cảm thấy an toàn hơn.

Lời khuyên để góp ý mang tính xây dựng

• Bắt đầu bằng sự ghi nhận: Thừa nhận nỗ lực của người khác trước khi chỉ ra điểm cần cải thiện.
• Ngắn gọn, rõ ràng, cụ thể: Góp ý dài dòng dễ thành thuyết giảng, góp ý mơ hồ dễ gây hiểu lầm.
• Đưa ra giải pháp thay vì chỉ nêu vấn đề: Một lời gợi ý hành động luôn có giá trị hơn một lời phán xét.
• Tôn trọng sự khác biệt: Không áp đặt suy nghĩ cá nhân như chân lý duy nhất.
  

ThS. Nguyễn Hiếu Văn – Viện Nghiên cứu, Đào tạo và Ứng dụng Tâm lý IPRTA chia sẻ: “Trong tâm lý học có một mô hình gọi là ‘nhận thức – cảm xúc – hành vi’. Để quản lý cảm xúc tốt, trước hết phải bắt đầu từ nhận thức. Khi nhận thức rõ vấn đề, chúng ta sẽ có cảm xúc tích cực hơn và hành vi cũng trở nên nhẹ nhàng, phù hợp hơn.

Khi góp ý cho người khác, hãy bắt đầu bằng việc chỉ ra hành động sai một cách khách quan, sau đó đưa ra giải pháp hoặc gợi ý để họ phát triển. Như vậy, góp ý sẽ thực sự mang tính xây dựng, giúp người nhận dễ tiếp thu hơn”.

Kết luận

Trong không gian ảo, nơi mọi người dễ dàng bày tỏ quan điểm, góp ý mang tính xây dựng chính là chìa khóa để giữ cho mạng xã hội trở thành môi trường lành mạnh. Một lời góp ý tử tế có thể mở ra cơ hội phát triển, trong khi một lời chỉ trích nặng nề có thể để lại vết thương khó lành.

Và nếu chẳng may trở thành nạn nhân, điều quan trọng nhất là giữ vững giá trị bản thân, tìm cách bảo vệ mình bằng cả công cụ kỹ thuật lẫn sự hỗ trợ tinh thần từ người thân và chuyên gia.

Cuối cùng, mỗi chúng ta đều có thể chọn trở thành người gieo mầm tích cực. Trước khi gõ bàn phím, hãy tự hỏi: “Mình đang muốn xây dựng hay đang phá hủy?” – bởi câu trả lời ấy sẽ quyết định chất lượng của không gian mạng mà chúng ta cùng nhau tạo dựng.