Trong xã hội hiện đại, gia đình ít con, thậm chí chỉ có một con ngày càng phổ biến. Ở Việt Nam, nhiều cặp vợ chồng lựa chọn chỉ sinh một con vì áp lực kinh tế, muốn tập trung đầu tư cho con cái, hoặc đơn giản vì họ cảm thấy phù hợp với lối sống. Điều này tạo nên một thế hệ trẻ “con một” với nhiều điểm đặc biệt trong tính cách và hành trình trưởng thành.
Việc là con một có thể được coi là lợi thế khi nhận được trọn vẹn tình yêu thương và sự đầu tư từ cha mẹ, nhưng đồng thời cũng đi kèm những thách thức tâm lý không nhỏ.
Những lợi thế nổi bật của con một
1. Được chăm sóc và đầu tư tối đa
Vì không phải san sẻ sự quan tâm với anh chị em, các bé thường được bố mẹ dành toàn bộ sự chú ý, cả về vật chất lẫn tinh thần.
Theo các chuyên gia tâm lý chia sẻ,
“trẻ là con một thường có điều kiện tiếp cận nền giáo dục tốt hơn, được tham gia nhiều lớp học năng khiếu, thể thao, nghệ thuật. Sự tập trung nguồn lực này giúp trẻ phát triển năng lực cá nhân rõ nét hơn so với những gia đình đông con”.
Chẳng hạn, nhiều bậc cha mẹ sẵn sàng chi hàng chục triệu đồng cho con học ngoại ngữ, học đàn, hoặc du lịch trải nghiệm ngay từ nhỏ, điều mà với gia đình nhiều con sẽ khó cân đối.
2. Sự gắn bó đặc biệt với cha mẹ
Không có anh chị em “chia sẻ tình cảm”, con một thường có mối liên kết rất sâu với bố mẹ. Nhiều đứa trẻ lớn lên trong sự đồng hành sát sao của cha mẹ, dễ trở thành người biết quan tâm, tình cảm.
Một bạn đọc trên diễn đàn về mẹ bỉm sữa đã kể rằng:
“Con gái tôi là con một. Nhiều lúc tôi thấy cháu nhạy cảm và rất gắn bó với mẹ. Cháu chia sẻ với tôi mọi chuyện, từ chuyện học tập đến tình cảm bạn bè. Có lẽ vì không có anh chị em nên cháu coi tôi như bạn thân.”
3. Tính độc lập và trưởng thành sớm
Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng trẻ là con một có xu hướng tự lập sớm, vì không có anh chị em để dựa dẫm.
Một khảo sát của Đại học Michigan (Mỹ) cho thấy, phần lớn “con một” tự đưa ra quyết định cá nhân sớm hơn, đồng thời thể hiện rõ ràng hơn cái tôi của mình.
Khi không có người đồng trang lứa trong nhà để chơi cùng, trẻ con một thường tìm niềm vui qua việc đọc sách, học nhạc cụ hoặc tham gia các câu lạc bộ, từ đó hình thành khả năng tự quản lý thời gian và sở thích.
4. Lợi thế trong phát triển năng lực cá nhân
Nhiều chuyên gia nhìn nhận rằng “con một” dễ có thành tích học tập tốt, vì nhận được sự hỗ trợ sát sao từ cha mẹ. Không ít gia đình coi con như “dự án đầu tư trọng điểm”, đặt toàn bộ kỳ vọng vào việc cho con thành công.
Một ví dụ dễ thấy là nhiều sinh viên du học hiện nay đến từ gia đình chỉ có một con, nhờ cha mẹ tập trung toàn bộ kinh phí và sự hỗ trợ.
Những khó khăn và áp lực vô hình của con một
Song song với những lợi thế kể trên, đứa con duy nhất cũng đối diện với nhiều thách thức, thậm chí có thể ảnh hưởng lâu dài đến tâm lý và nhân cách.
1. Áp lực kỳ vọng từ cha mẹ
Khi chỉ có một đứa con, hầu hết cha mẹ đều đặt vào đó toàn bộ ước mơ và kỳ vọng. Điều này vô tình tạo nên áp lực nặng nề.
Tiến sĩ tâm lý Lê Minh Ngọc nhận định:
“Con một thường phải mang trên vai kỳ vọng nối dõi, thành đạt, trở thành niềm tự hào của cả gia đình. Nếu không đạt được, trẻ dễ cảm thấy mình thất bại hoặc không xứng đáng.”
2. Sự cô đơn và thiếu bạn đồng hành
Không có anh chị em để chơi cùng, nhiều con một trải qua tuổi thơ cô đơn.
Thực tế, nhiều trẻ con một thường bám cha mẹ, ít kỹ năng hòa nhập với bạn bè. Điều này có thể khiến trẻ nhút nhát, khó mở lòng, hoặc dễ bị tổn thương khi ra môi trường xã hội.
Một nghiên cứu tại Trung Quốc – quốc gia có nhiều “con một” do chính sách một con trước đây – cho thấy, trẻ con một dễ cảm thấy cô đơn hơn trong giai đoạn thiếu niên và dễ gặp vấn đề về trầm cảm.
3. Khó khăn trong việc học cách chia sẻ, nhường nhịn
Việc lớn lên một mình đôi khi khiến trẻ con một thiếu trải nghiệm xung đột và hòa giải với anh chị em. Điều này có thể khiến trẻ trở nên bướng bỉnh, muốn được ưu tiên trong các mối quan hệ xã hội.
Một giáo viên tiểu học ở TP.HCM từng chia sẻ: “Các em là con một thường có xu hướng muốn được chú ý nhiều hơn trong lớp, dễ giận dỗi hoặc khó hợp tác. Nhưng khi được hướng dẫn đúng cách, các em lại rất dễ tiến bộ vì thông minh và có tính tự lập.”
4. Gánh nặng trách nhiệm khi trưởng thành
Khi bố mẹ già đi, gánh nặng chăm sóc dồn hết lên vai đứa con duy nhất trong nhà.
Trong gia đình nhiều con, việc chăm sóc cha mẹ thường có sự chia sẻ. Nhưng với con một, mọi trách nhiệm – từ tài chính đến tinh thần – đều đặt lên vai một người.
Đây cũng là nỗi lo của nhiều phụ huynh hiện nay: “Sau này, khi vợ chồng tôi già, con gái một mình sẽ xoay xở thế nào?” – một người mẹ ở Hải Phòng bày tỏ.
5. Dễ rơi vào tình trạng “bảo bọc quá mức”
Một số cha mẹ vì quá yêu thương con mà vô tình bao bọc, không để con trải nghiệm khó khăn. Kết quả là trẻ dễ thiếu kỹ năng sống, phụ thuộc vào cha mẹ. Khi bước vào đời, sự va chạm có thể khiến các em sốc hoặc lúng túng.
Cần làm gì để nuôi dạy và đồng hành cùng con một?
Để con một phát huy lợi thế mà không bị rơi vào vòng xoáy áp lực, cha mẹ có thể lưu ý một số điều:
- Nuôi dạy cân bằng giữa yêu thương và kỷ luật: Yêu thương không đồng nghĩa với nuông chiều. Trẻ cần được học cách tự lập, tự chịu trách nhiệm từ sớm.
- Khuyến khích giao lưu xã hộiCho trẻ tham gia các lớp học nhóm, hoạt động tập thể để học cách chia sẻ, hợp tác. Đây cũng là cách giúp con có bạn bè, tránh cảm giác cô đơn.
- Giảm bớt áp lực kỳ vọng: Thay vì ép con phải thành công theo chuẩn của cha mẹ, hãy khích lệ con phát triển thế mạnh và theo đuổi sở thích riêng.
- Chuẩn bị tâm lý cho tương lai: Nói chuyện với con về trách nhiệm gia đình một cách tự nhiên, nhưng cũng lên kế hoạch dài hạn (ví dụ: tài chính, bảo hiểm, chăm sóc sức khỏe cho cha mẹ) để con không cảm thấy bị “gánh nặng dồn hết lên vai”.
- Tôn trọng thế giới riêng của con: Vì con thường gắn bó quá mức với bố mẹ, nên cần khuyến khích sự độc lập về cảm xúc. Hãy để con có không gian riêng, tự quyết định một số việc để hình thành sự tự tin.
Lời kết
Khi có một mình, không phải là may mắn tuyệt đối cũng không phải là bất hạnh. Nó giống như một “món quà” có cả hai mặt: một mặt là sự ưu tiên, quan tâm và điều kiện phát triển; mặt kia là áp lực, cô đơn và trách nhiệm nặng nề.
Điều quan trọng nằm ở cách cha mẹ nuôi dạy và đồng hành. Nếu cha mẹ biết cân bằng giữa yêu thương và rèn luyện, tạo môi trường xã hội để con phát triển, thì “con một” hoàn toàn có thể trở thành những người trưởng thành độc lập, trách nhiệm và hạnh phúc.
Như một chuyên gia tâm lý từng nói:
“Con một không nhất thiết sẽ ích kỷ hay yếu đuối. Điều quyết định không phải ở việc có mấy anh chị em, mà ở tình yêu thương, sự định hướng và khả năng đồng hành của cha mẹ trong suốt quá trình trưởng thành.”