Cha mẹ nên làm gì khi con bị ăn hiếp, bạo lực học đường

Xã hội phát triển, những vấn nạn như bạo lực học đường cũng dần ngày càng trở nên phổ biến. Nếu chẳng may con bạn là nạn nhân thì bạn nên làm gì?

Một buổi chiều muộn, chị Hằng – mẹ của bé Minh (12 tuổi) – nhận thấy con trai mình trở về nhà với gương mặt buồn bã, ánh mắt đỏ hoe. Ban đầu, Minh không nói gì, chỉ lặng lẽ vào phòng và khóa cửa. Mãi đến khi chị nhẹ nhàng ngồi xuống bên con, Minh mới bật khóc và thú nhận: “Mẹ ơi, con không muốn đến trường nữa. Các bạn trêu chọc, xô đẩy, rồi còn rủ nhau không chơi với con.”

Câu chuyện của Minh không phải là cá biệt.

Bạo lực học đường, dù dưới hình thức thể chất (xô đẩy, đánh đập), lời nói (chửi bới, miệt thị), hay tâm lý (cô lập, tẩy chay), đều có thể để lại những vết thương khó lành trong tâm hồn trẻ nhỏ.

Vậy, khi con rơi vào tình huống ấy, cha mẹ cần làm gì để bảo vệ con, vừa giúp con vượt qua nỗi đau, vừa đồng hành để con tự tin trở lại?

Nhận diện bạo lực học đường và dấu hiệu ở trẻ

Không phải lúc nào trẻ cũng nói ra với cha mẹ về việc mình bị ăn hiếp. Nhiều em thậm chí chọn cách im lặng, che giấu, hoặc tự chịu đựng vì sợ cha mẹ lo lắng, hoặc sợ rằng nếu nói ra, tình hình sẽ tệ hơn.

Một số dấu hiệu cha mẹ cần lưu ý:

• Trẻ thường xuyên viện cớ để tránh đến trường, than phiền mệt mỏi, đau bụng, đau đầu không rõ lý do.

• Thay đổi tính cách: từ vui vẻ thành lầm lì, ít nói, hay khóc hoặc dễ cáu gắt.

• Kết quả học tập sa sút, mất tập trung.

• Có dấu vết trên cơ thể như bầm tím, trầy xước, nhưng khi hỏi thì né tránh.

• Thường xuyên bị mất đồ dùng học tập, tiền bạc.

• Có biểu hiện tự ti, sợ hãi, nói những câu như “con chẳng có ai chơi cùng”, “con không bằng bạn bè”.

Theo các chuyên gia tâm lý giáo dục, những biểu hiện này không thể xem nhẹ. Nếu cha mẹ bỏ qua, trẻ có thể rơi vào tình trạng trầm cảm, lo âu, hoặc sợ trường học (school phobia), ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển nhân cách.

Các bước xử lý khi con là nạn nhân của bạo lực học đường

Bước 1: Giữ bình tĩnh và lắng nghe con

Khi biết con bị bạo lực học đường, phản ứng đầu tiên của nhiều cha mẹ là tức giận, muốn lập tức đến trường đối chất hoặc tìm cách “bảo vệ con bằng mọi giá”. Tuy nhiên, các chuyên gia tâm lý khuyên rằng: hãy kiềm chế cảm xúc và lắng nghe trước tiên.

• Tạo không gian an toàn để trẻ chia sẻ. Có thể bắt đầu bằng những câu nhẹ nhàng: “Mẹ thấy dạo này con không vui, con có thể kể cho mẹ nghe không?”.

• Không ngắt lời, không vội trách móc: “Sao con không phản kháng?”, “Sao không nói sớm hơn?”. Những câu này khiến trẻ cảm thấy có lỗi.

• Thể hiện sự đồng cảm: “Mẹ rất tiếc khi con phải chịu như vậy. Mẹ hiểu chắc con đã buồn và sợ hãi nhiều lắm.”

Khi trẻ cảm nhận được sự an toàn và thấu hiểu, con sẽ dễ mở lòng kể chi tiết, từ đó cha mẹ mới nắm rõ vấn đề.

Bước 2: Khích lệ con, giúp con lấy lại sự tự tin

Trẻ bị bắt nạt thường cảm thấy mình yếu đuối, vô giá trị. Cha mẹ cần bồi đắp lại lòng tự trọng của con:

• Nói cho con biết: việc bị bắt nạt không phải lỗi của con. Nhiều em nghĩ mình kém cỏi nên mới bị ăn hiếp.

• Khuyến khích con tham gia hoạt động ngoài giờ: thể thao, vẽ, âm nhạc… để con có môi trường khác ngoài lớp học, cảm thấy mình giỏi ở một lĩnh vực nào đó.

• Kể những câu chuyện truyền cảm hứng về những người từng vượt qua bị bắt nạt và thành công.

• Nếu con sợ hãi, có thể tập cho con những kỹ năng cơ bản: cách nói “Không!”, cách rời khỏi tình huống nguy hiểm, hoặc tìm sự giúp đỡ từ thầy cô, bạn bè tin cậy.

Điều quan trọng nhất là giúp trẻ hiểu rằng, các em không đơn độc. Luôn có gia đình và những người thầy cô sẵn sàng bảo vệ”.

Bước 3: Liên hệ với nhà trường và thầy cô

Gia đình không thể một mình giải quyết vấn đề bạo lực học đường. Trường học là môi trường xảy ra sự việc, vì vậy cần sự phối hợp chặt chẽ:

• Trao đổi trực tiếp với giáo viên chủ nhiệm: để biết rõ tình hình trong lớp, ai là người gây ra, mức độ thế nào.

• Nếu sự việc nghiêm trọng, cần gặp ban giám hiệu để có biện pháp can thiệp: răn đe, tư vấn tâm lý, hoặc mời phụ huynh học sinh liên quan.

• Đề nghị trường có biện pháp bảo vệ nạn nhân (sắp xếp chỗ ngồi, giám sát giờ ra chơi).

Điều quan trọng là: cha mẹ nên giữ thái độ hợp tác thay vì đối đầu, vì mục tiêu chính là đảm bảo an toàn và môi trường học tập lành mạnh cho con.

Bước 4: Dạy con kỹ năng tự bảo vệ

Cha mẹ không thể lúc nào cũng ở bên cạnh con. Vậy nên, trang bị kỹ năng là điều thiết yếu:

• Kỹ năng giao tiếp quyết đoán: dạy con nhìn thẳng, nói rõ ràng “Đừng làm thế với tôi” thay vì cúi đầu im lặng.

• Kỹ năng thoát khỏi tình huống nguy hiểm: nếu bị chặn đường, con cần biết cách chạy tới nơi có đông người, hoặc báo ngay với thầy cô.

• Kỹ năng sử dụng mạng xã hội an toàn: vì nhiều trường hợp bắt nạt diễn ra online (bêu xấu, tung tin giả). Dặn con không chia sẻ thông tin cá nhân, không đáp trả bằng lời lẽ nóng giận.

• Có thể cho con học võ, thể thao: không nhằm khuyến khích bạo lực, mà để con tự tin, có sức khỏe và tinh thần mạnh mẽ.

Bước 5: Tìm sự hỗ trợ chuyên môn nếu cần

Trong một số trường hợp, con có biểu hiện nặng: mất ngủ, ám ảnh, sợ đến trường, có ý nghĩ tự làm hại bản thân… cha mẹ nên tìm đến chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần nhi khoa để được hỗ trợ kịp thời.

Nhiều nước trên thế giới đã triển khai dịch vụ tư vấn tâm lý học đường. Ở Việt Nam, một số trường cũng đã bắt đầu áp dụng. Ngoài ra, cha mẹ có thể tìm đến trung tâm tư vấn uy tín.

Bước 6: Góp phần xây dựng môi trường học đường an toàn

Vấn đề bạo lực học đường không chỉ là chuyện riêng của một gia đình. Nó phản ánh cả môi trường giáo dục. Cha mẹ có thể:

• Đề xuất với trường tổ chức các buổi ngoại khóa, hội thảo về phòng chống bạo lực học đường.

• Khuyến khích con tham gia các hoạt động “bạn giúp bạn”, câu lạc bộ để trẻ có nhiều mối quan hệ tích cực.

• Gương mẫu trong gia đình: tránh dùng bạo lực với con, thay vào đó là trao đổi, thấu hiểu. Trẻ học cách ứng xử chủ yếu từ cha mẹ.

Bước cuối cùng: Chuyển trường khi không còn lựa chọn nào tốt hơn

• Các chuyên gia tâm lý giáo dục đều khuyến nghị rằng: trước khi nghĩ đến chuyển trường, cha mẹ nên kiểm tra kỹ các biện pháp đã làm – đã phối hợp đầy đủ với giáo viên, ban giám hiệu, đã có sự can thiệp chính thức từ nhà trường, và đã hỗ trợ tâm lý cho con hay chưa.

• Chuyển trường có thể giúp con thoát khỏi môi trường độc hại, nhưng nếu gốc rễ vấn đề chưa được xử lý (ví dụ con thiếu kỹ năng tự bảo vệ, thiếu tự tin, hoặc môi trường gia đình còn tạo áp lực), thì sang trường mới con vẫn có nguy cơ gặp lại tình huống tương tự.

Khi nào nên cân nhắc chuyển trường?

• Con bị bạo lực kéo dài, đã nhiều lần báo với nhà trường nhưng không có sự thay đổi rõ rệt.

• Con có dấu hiệu tổn thương tâm lý nghiêm trọng: trầm cảm, sợ đi học, mất ngủ, suy giảm sức khỏe.

• Nhà trường thiếu hợp tác hoặc thờ ơ, không có biện pháp cụ thể để bảo vệ học sinh.

• Trẻ tha thiết muốn rời đi vì cảm thấy không còn an toàn và không thể học tập trong môi trường đó.

Ưu điểm

• Con có cơ hội bắt đầu lại trong một môi trường mới, tránh xa nhóm bạn xấu.

• Tâm lý con có thể được cải thiện nhanh hơn, vì không còn phải đối mặt hằng ngày với những người gây ra tổn thương.

• Có thể tìm được môi trường giáo dục phù hợp hơn, chú trọng đến an toàn học đường.

Nhược điểm

• Con có thể cảm thấy mình là “người thất bại” vì phải bỏ chạy, ảnh hưởng lòng tự tin.

• Rủi ro tái diễn nếu con chưa có kỹ năng ứng phó.

• Khó khăn trong việc hòa nhập trường mới, phải xây dựng lại các mối quan hệ.

• Ảnh hưởng tới việc học tập do gián đoạn chương trình, thay đổi môi trường.

Nếu quyết định chuyển trường cha mẹ nên Giải thích rõ ràng: “Con không sai. Việc chuyển trường là để con có môi trường tốt hơn, an toàn hơn.”

• Tham khảo kỹ về trường mới: hỏi về chính sách chống bạo lực học đường, có phòng tư vấn tâm lý học sinh hay không.

• Hỗ trợ con hòa nhập: đưa con tham gia hoạt động ngoại khóa, làm quen với bạn bè mới.

• Tiếp tục dạy kỹ năng tự bảo vệ, để con không lặp lại tình huống cũ.

Chuyển trường nên được coi là giải pháp cuối cùng, khi tất cả các nỗ lực phối hợp với nhà trường hiện tại không hiệu quả và con có nguy cơ tổn thương nghiêm trọng. Nhưng nếu chuyển, cha mẹ cần chuẩn bị tâm lý cho con, giúp con hiểu đây là một khởi đầu mới chứ không phải “chạy trốn”.

Cha mẹ là chỗ dựa an toàn nhất cho con

Cha mẹ nào cũng mong con đến trường trong niềm vui, nhưng nếu chẳng may con bị bạo lực học đường, hãy nhớ: điều quan trọng không phải là phản ứng giận dữ tức thì, mà là sự bình tĩnh, thấu hiểu và đồng hành dài lâu.

Một đứa trẻ khi được cha mẹ tin tưởng và bảo vệ sẽ học được rằng: trong bất cứ khó khăn nào, con không bao giờ đơn độc.