Rối loạn tâm lý ở giới trẻ: nguyên nhân và những lối thoát cần thiết

Những năm gần đây, cụm từ “rối loạn tâm lý” không còn xa lạ. Trên mạng xã hội, ta dễ dàng bắt gặp những chia sẻ về sự lo âu, trầm cảm hay những cơn hoảng loạn của người trẻ.

Từng dòng trạng thái buồn bã, từng câu chuyện về sự bế tắc trong học tập, công việc hay tình cảm đều cho thấy một sự thật: ngày càng nhiều bạn trẻ đang mắc kẹt trong những khủng hoảng tâm lý mà chính họ cũng khó lý giải.

Một khảo sát của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết, khoảng 1/7 thanh thiếu niên trên toàn cầu đang gặp vấn đề sức khỏe tâm thần, trong đó lo âu và trầm cảm chiếm tỷ lệ cao nhất. Ở Việt Nam, khoảng 3 triệu thanh thiếu niên có rối loạn liên quan đến stress, trầm cảm, lo âu. Con số này có thể chưa phản ánh hết thực tế, bởi nhiều bạn trẻ không tìm đến bệnh viện mà chọn cách im lặng, che giấu hoặc giải tỏa tiêu cực.

Nguyên nhân nào dẫn đến rối loạn tâm lý ở giới trẻ?

Rối loạn tâm lý ở người trẻ thường xuất phát từ nhiều yếu tố đan xen, cả bên ngoài lẫn bên trong.

1. Áp lực học tập và thành tích

Ở độ tuổi học sinh, sinh viên, áp lực học tập là nguyên nhân hàng đầu. Nhiều em phải học thêm liên tục, đối mặt với kỳ vọng của cha mẹ và xã hội. Câu chuyện “con nhà người ta” vẫn được đem ra so sánh, khiến các bạn trẻ luôn trong trạng thái căng thẳng và sợ hãi thất bại. Không ít trường hợp, vì không đạt thành tích mong muốn, các em rơi vào tự ti, khủng hoảng, thậm chí nghĩ đến việc từ bỏ cuộc sống.

2. Sự cô đơn trong thời đại kết nối

Nghe có vẻ nghịch lý, nhưng thế hệ trẻ – những người sống trong kỷ nguyên mạng xã hội – lại cảm thấy cô đơn nhiều hơn. Mỗi ngày, hàng giờ lướt Facebook, TikTok, Instagram, họ chứng kiến cuộc sống “lung linh” của người khác, trong khi bản thân lại thấy mình kém cỏi. Sự so sánh liên tục này tạo ra áp lực vô hình, dẫn đến mặc cảm và lo âu. Không ít bạn trẻ thừa nhận họ có hàng nghìn “bạn bè online” nhưng chẳng có ai để thật sự chia sẻ nỗi lòng.

3. Vấn đề gia đình và mối quan hệ

Gia đình – nơi đáng lẽ là điểm tựa – đôi khi lại trở thành nguồn gốc của rối loạn tâm lý. Sự cãi vã, ly hôn, bạo lực hay kỳ vọng quá mức của cha mẹ khiến trẻ mất niềm tin, cảm thấy bị bỏ rơi hoặc không được thấu hiểu. Ở tuổi trưởng thành, những mối quan hệ tình cảm đổ vỡ, tình bạn tan vỡ hay môi trường làm việc độc hại cũng dễ khiến tâm lý người trẻ tổn thương.

4. Áp lực kinh tế và định hướng tương lai

Thế hệ Gen Z và Millennials đang sống trong một xã hội đầy biến động. Áp lực kiếm tiền, nỗi lo thất nghiệp, hay sự mơ hồ về tương lai khiến nhiều người trẻ rơi vào tình trạng stress kéo dài. Nhiều bạn tốt nghiệp đại học nhưng không tìm được việc làm phù hợp, hoặc phải làm trái ngành với thu nhập thấp, dẫn đến sự chán nản và mất phương hướng.

5. Thiếu kỹ năng quản lý cảm xúc

Không ít bạn trẻ lớn lên trong môi trường chỉ chú trọng điểm số mà thiếu rèn luyện kỹ năng sống. Khi đối diện với thất bại, họ dễ suy sụp, không biết cách điều chỉnh cảm xúc. Điều này khiến những va vấp trong cuộc sống trở thành cú sốc lớn, tạo nền tảng cho lo âu, trầm cảm, thậm chí rối loạn hành vi.

Những hệ lụy không thể xem nhẹ

Rối loạn tâm lý không chỉ ảnh hưởng đến cảm xúc mà còn gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất và tương lai của người trẻ.

• Về học tập, công việc: Khả năng tập trung giảm, dễ mất động lực, từ đó thành tích suy giảm.
• Về mối quan hệ: Các bạn trẻ có xu hướng thu mình, ngại giao tiếp, dần dần mất đi sự gắn kết với gia đình, bạn bè.
• Về sức khỏe: Stress kéo dài dễ gây mất ngủ, rối loạn ăn uống, suy giảm miễn dịch.
• Nguy cơ tự tử: Đây là hệ quả nghiêm trọng nhất. Theo WHO, tự tử là nguyên nhân tử vong đứng thứ tư ở thanh thiếu niên 15–29 tuổi.

Câu chuyện của một nữ sinh lớp 12 ở Hà Nội từng gây xôn xao dư luận. Chỉ vì áp lực điểm số và lời trách mắng của cha mẹ, em đã chọn cách kết thúc cuộc đời. Bi kịch này là hồi chuông cảnh tỉnh rằng rối loạn tâm lý không còn là chuyện riêng tư, mà là vấn đề xã hội cần được quan tâm đúng mức.

Làm gì để vượt qua rối loạn tâm lý?

Không có giải pháp “một sớm một chiều” cho sức khỏe tinh thần. Tuy nhiên, có những hướng đi có thể giúp giới trẻ phòng ngừa và vượt qua rối loạn tâm lý.

1. Nhận diện và thừa nhận vấn đề

Bước đầu tiên là dám thừa nhận bản thân đang có vấn đề tâm lý. Nhiều bạn trẻ sợ bị gắn mác “yếu đuối”, “không bình thường” nên giấu giếm. Trên thực tế, việc tìm sự hỗ trợ y tế tâm thần cũng giống như chữa một căn bệnh thể chất – hoàn toàn cần thiết và bình thường.

2. Xây dựng lối sống lành mạnh

• Ngủ đủ giấc, ăn uống điều độ, tập thể dục thường xuyên là nền tảng để cải thiện sức khỏe tâm thần.
• Giảm thời gian sử dụng mạng xã hội, thay vào đó tham gia hoạt động ngoài trời, đọc sách hoặc học kỹ năng mới.
• Thực hành thiền, yoga, viết nhật ký cảm xúc để giải tỏa căng thẳng.

3. Chia sẻ với người thân và bạn bè

Một trong những liều thuốc hữu hiệu nhất là sự đồng cảm. Khi cảm thấy nặng nề, hãy nói chuyện với cha mẹ, bạn bè hoặc thầy cô đáng tin cậy. Đôi khi, một cái ôm, một lời an ủi có thể làm vơi đi rất nhiều nỗi buồn.

4. Tìm đến chuyên gia tâm lý

Ở Việt Nam, việc đi khám tâm lý còn chưa phổ biến, nhưng đây là hướng đi cần khuyến khích. Các chuyên gia có thể đưa ra phương pháp trị liệu phù hợp như liệu pháp nhận thức – hành vi, tham vấn cá nhân hoặc trị liệu nhóm. Với những trường hợp nặng, bác sĩ tâm thần có thể kê thuốc để ổn định.

5. Gia đình và nhà trường cần đồng hành

• Cha mẹ nên lắng nghe, hạn chế áp đặt và tạo không gian cho con được chia sẻ. Thay vì so sánh hay trách móc, hãy động viên, ghi nhận nỗ lực của con.
• Nhà trường cần đưa môn học về kỹ năng sống, giáo dục cảm xúc vào chương trình. Các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ nên được phát triển để học sinh có môi trường gắn kết, chia sẻ.

6. Xây dựng cộng đồng lành mạnh trên mạng xã hội

Thay vì những nội dung khoe khoang hay toxic, giới trẻ có thể tạo các nhóm chia sẻ kiến thức, truyền cảm hứng tích cực. Khi thấy một người bạn có dấu hiệu rối loạn tâm lý, đừng thờ ơ hay cười cợt, mà hãy tìm cách lắng nghe và khuyên họ tìm sự giúp đỡ.

Nguy hại khi tự mua thuốc điều trị rối loạn tâm lý

Chị L.T.T, một bạn trẻ tại TP.HCM, chia sẻ: “Mình vừa học vừa làm, bài vở thi cử rồi áp lực công việc khiến nhiều lúc mình không thể kiểm soát được cảm xúc bản thân. Mình bắt đầu uống thuốc khi cảm thấy mất ngủ, lo lắng, stress. Tuy nhiên, vì bác sĩ ở xa, chờ lâu và chi phí cao, mình đã tìm mua thuốc trên mạng. Uống một thời gian thì mình thấy ngủ được, nhưng đầu óc vẫn mệt mỏi, đờ đẫn và không có tinh thần”.

Bác sĩ CKII Lâm Hiếu Minh, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, cảnh báo rằng tình trạng trầm cảm, rối loạn lo âu và các vấn đề sức khỏe tinh thần ngày càng gia tăng, đặc biệt trong giới trẻ.

“Trên mạng xã hội và một số nguồn thông tin không chính thống lại lan truyền nhiều thông tin sai lệch, khiến người tiếp nhận dễ bị hiểu nhầm.

Điều này dẫn đến việc khá nhiều người tự ý sử dụng thuốc an thần kinh, thuốc chống trầm cảm hoặc các loại thuốc hướng thần khác mà không có sự chỉ định của bác sĩ, gây ra những hệ lụy nghiêm trọng cho sức khỏe”

bác sĩ Lâm Hiếu Minh cho biết.

Bác sĩ CKII Lâm Hiếu Minh, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, cảnh báo việc tự ý sử dụng thuốc an thần, chống trầm cảm hay thuốc hướng thần có thể gây nhiều hệ lụy nghiêm trọng.

Việc điều trị cần dựa trên chẩn đoán chính xác từ bác sĩ, trong khi thông tin trên mạng nhiều khi sai lệch, dẫn đến lạm dụng thuốc, tác dụng phụ và nguy cơ lệ thuộc, thậm chí nghiện. Hơn nữa, nhiều người nhầm tưởng thuốc là giải pháp duy nhất, dễ dẫn đến lạm dụng các chất hướng thần khác hoặc ma túy, gây hại lâu dài cho sức khỏe.

Bà Hoàng Thị Ngọc Duyên, Phó Giám đốc Trung tâm Tâm lý và Phát triển Con người NHC Việt Nam, cho biết việc quan sát và nhận diện cảm xúc bất thường là bước đầu tiên để chuyển hóa cảm xúc đó. Sau khi nhận diện, có nhiều phương pháp như ôm ấp cảm xúc, đi bộ ngoài trời, hoặc viết nhật ký để giải tỏa căng thẳng.

Nếu không thể tự xử lý, hãy tìm đến chuyên gia tâm lý hoặc người tin cậy để được tư vấn, giúp đỡ. Ngoài ra, nếu tình trạng mất ngủ, lo lắng kéo dài hơn 2 tuần hoặc mất kiểm soát cảm xúc, cần khám chuyên khoa tâm thần kinh để được hỗ trợ kịp thời.

Lời kết

Rối loạn tâm lý ở giới trẻ không phải là hiện tượng cá biệt, mà là “căn bệnh thời đại” gắn liền với nhịp sống hiện nay. Mỗi cá nhân cần học cách chăm sóc tinh thần, mỗi gia đình cần tạo môi trường ấm áp, và xã hội cần mở rộng cánh cửa để chào đón, hỗ trợ những người đang chật vật với nỗi đau vô hình này.

Chúng ta không thể xóa bỏ mọi áp lực, nhưng hoàn toàn có thể xây dựng một cộng đồng nhân ái, nơi người trẻ không còn cảm thấy cô đơn trong hành trình trưởng thành. Bởi, như lời một chuyên gia tâm lý đã nói: “Một bàn tay đưa ra đúng lúc có thể cứu lấy một sinh mạng.”