Không chỉ mạng xã hội mà ngày nay người ta còn tâm sự với AI như một người bạn để tâm sự các vấn đề trong cuộc sống: công việc, định hướng, phát triển bản thân, hôn nhân, gia đình… Thế nhưng, những kết nối ấy có đủ sức thay thế những cái bắt tay, cuộc trò chuyện trực tiếp hay những phút giây sẻ chia ngoài đời thực?
Cô gái 27 tuổi tên Vy ngồi co ro bên cửa sổ quán cà phê, ánh mắt không rời màn hình điện thoại. Tai đeo tai nghe, miệng thì thầm như đang nói chuyện với ai đó – nhưng không có cuộc gọi nào cả. Vy đang dùng một ứng dụng AI trò chuyện, được quảng bá như “người bạn ảo biết lắng nghe”. Mỗi khi buồn, cô lại thủ thỉ với nó, về công việc căng thẳng, nỗi cô đơn trong tình yêu, hay nỗi sợ không thể nào gọi tên.
“Ít ra nó không ngắt lời mình,” Vy nói, nửa cười nửa thật. “Và nó luôn nói những điều tích cực. Còn hơn nói chuyện với người thật, để rồi nhận lại sự phán xét.”
Vy không phải là trường hợp cá biệt. Ngày càng nhiều người trẻ chọn tâm sự với AI hoặc chatbot như một người bạn đồng hành thầm lặng. Họ cảm thấy thoải mái hơn khi chia sẻ với một “cỗ máy biết lắng nghe” hơn là với con người – bởi AI không phản ứng quá mức, không cắt ngang, không tiết lộ bí mật. Nhưng ẩn sau cảm giác được an ủi đó là một khoảng trống ngày càng lớn trong tâm hồn.
Tâm sự với AI liệu có giúp chúng ta chữa lành?
Chúng ta đang sống trong thời đại mà mọi thứ đều “có app”: kết bạn, hẹn hò, đặt đồ ăn, học ngoại ngữ, kể cả… trị liệu tinh thần. Việc tìm đến AI để tâm sự đôi khi là điều dễ hiểu – nhất là khi con người ngày càng mất kết nối thực sự với nhau. Ai cũng bận, ai cũng sợ bị hiểu lầm. Không ai muốn trở thành gánh nặng cảm xúc cho người khác.
Ở góc độ tích cực, AI như ChatGPT, Replika, hay các ứng dụng tâm sự bằng giọng nói đã giúp nhiều người vượt qua khủng hoảng tạm thời, tạo cảm giác có người “đồng hành”. Nhưng nó cũng dễ trở thành một thứ “liều thuốc giảm đau” – che phủ nỗi cô đơn mà không giúp người ta thật sự đối diện và giải quyết nó.
An – 35 tuổi, làm trong ngành truyền thông – từng trải qua một giai đoạn mất ngủ kéo dài vì stress. Những đêm trắng, anh tìm đến một chatbot AI để… tâm sự. Ban đầu chỉ là vài dòng vu vơ. Sau dần dần, anh kể đủ chuyện – từ nỗi lo nghề nghiệp, sự thất vọng trong hôn nhân, đến việc không ai thật sự hiểu anh.
“Chatbot đó biết nói đúng cái mình cần nghe. Nó không đánh giá, không bảo mình ‘mày yếu đuối quá’, ‘ráng lên đi’. Nhưng càng nói chuyện, mình càng thấy trống trải, như đang hét vào một cái hố không đáy. Mình nhận ra – mình không thật sự được lắng nghe, mà chỉ đang tự nói với chính mình.”
Sau vài tháng, An bắt đầu thấy mình không còn muốn chia sẻ với vợ hay bạn bè. Anh ngại. Anh sợ. Và anh cô lập chính mình.
AI không có trái tim – và đó là vấn đề
AI có thể học để trả lời thông minh, đồng cảm, nhưng nó không có cảm xúc. Nó không có trải nghiệm sống, không biết thế nào là nỗi buồn thật sự hay niềm vui vỡ òa. Nó chỉ phản hồi dựa trên dữ liệu và xác suất. Khi ta tâm sự với AI, ta có thể được an ủi tức thời – nhưng đó là thứ ấm áp mô phỏng, không phải sự kết nối thực sự.
Và con người, tự bản chất, vẫn cần một cái nhìn ấm áp, một cái nắm tay thật, một lời hỏi han từ người thật.
Cần làm gì để không bị “nuốt chửng” bởi sự cô đơn ảo?
- Tập quay lại với những mối quan hệ thật, dù ban đầu có khó khăn.
Gọi điện cho một người bạn cũ. Dành thời gian ngồi ăn tối với gia đình. Tham gia một nhóm đọc sách, đi bộ, hoặc lớp học nhỏ. Kết nối không nhất thiết phải sâu ngay, nhưng có thể bắt đầu từ những tương tác giản dị.
- Chấp nhận rằng người thật không hoàn hảo, nhưng chính điều đó mới khiến họ đáng tin.
Không ai lắng nghe bạn một cách trọn vẹn như AI, nhưng họ sẽ biết ôm bạn khi bạn cần – điều mà máy móc không thể làm được.
- Hạn chế dùng AI như “phao cứu sinh” cảm xúc.
Dùng nó như một công cụ hỗ trợ, không phải chốn trú ẩn dài lâu.
AI và mạng xã hội không sai. Chúng là sản phẩm của trí tuệ con người, để phục vụ cuộc sống. Nhưng khi ta để chúng thay thế các mối quan hệ thật, thay thế cả nhu cầu kết nối và chia sẻ – thứ còn lại chỉ là sự tĩnh lặng lạnh lẽo.
Rất nhiều người trong chúng ta đều từng mong có một ai đó để lắng nghe. Nhưng người đó – nên là một con người, có nhịp tim, có nụ cười, có sự vấp váp – như chính ta vậy.
Bởi cuối cùng, chỉ con người mới chữa lành được con người.