Làm thế nào để cuộc sống của bạn trở nên ý nghĩa hơn

Tâm lý học hiện sinh mang đến những cách cụ thể để tìm kiếm ý nghĩa, giúp bạn chống chọi với sự tuyệt vọng trong thời buổi lo âu như hiện nay.

Những ngày này, dường như ai cũng đang ở trên bờ vực căng thẳng. Việc bật tin tức hay lướt mạng xã hội chỉ khiến bạn ngập trong những điều đáng lo ngại. Ở nhiều quốc gia, tỷ lệ lo âu, trầm cảm và các vấn đề tâm lý khác đang gia tăng nhanh chóng. Vậy chúng ta có thể làm gì để vượt qua những cảm xúc đen tối và lo lắng này?

Một trong những nguồn lực quan trọng nhất giúp bảo vệ bản thân khỏi cảm giác lo âu và tuyệt vọng chính là cảm giác cuộc sống có ý nghĩa.

Nếu bạn cảm thấy cuộc sống của mình thiếu đi ý nghĩa, bạn có thể gặp khó khăn trong việc tìm ra những điều thực sự quan trọng với mình, dễ rơi vào trạng thái buồn chán, thờ ơ hoặc xa lánh mọi thứ.

Trái lại, khi con người cảm thấy cuộc sống của họ có ý nghĩa, họ có định hướng rõ ràng và cảm nhận được giá trị từ những việc mình làm. Họ tin rằng mình đang đóng góp một điều gì đó cho thế giới, tạo ra sự khác biệt, và nhờ vậy, có thể vững vàng đối mặt với mọi thử thách trong thời đại bất định này.

Ý nghĩa nằm ở sự kết nối

Theo cuốn sách mới của tôi “Start Making Sense” (2025), một cuộc sống ý nghĩa là cuộc sống có sự kết nối sâu sắc. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, một số dạng kết nối đặc biệt quan trọng trong việc mang lại ý nghĩa cho cuộc sống, bao gồm:

• Các mối quan hệ thân thiết: Cuộc sống trở nên ý nghĩa hơn khi bạn dành nhiều thời gian cho gia đình và bạn bè thân thiết.
• Kết nối với cộng đồng: Cảm giác thuộc về và nhận diện bản thân thông qua cộng đồng giúp con người thêm gắn bó và có giá trị.
• Kết nối với công việc: Công việc mang lại cảm giác có mục tiêu và giúp bạn rèn luyện khả năng làm chủ bản thân.
• Kết nối tinh thần: Sự liên kết với một thế giới siêu việt, tức là cảm giác rằng cuộc sống của mình là một phần của điều gì đó lớn lao hơn vật chất (dù đến từ tôn giáo hay niềm tin tâm linh khác).

Khi những kết nối này được duy trì đầy đủ, con người cảm thấy cuộc sống của mình thực sự có ý nghĩa. Tuy nhiên, trong nhiều thập kỷ qua, những mối liên kết này đang dần suy yếu. Tại Hoa Kỳ, tình trạng này đã được ghi nhận rõ ràng, nhưng xu hướng tương tự cũng xảy ra ở nhiều nơi trên thế giới khi văn hóa ngày càng cá nhân hóa và sự kết nối giữa con người ngày càng rời rạc.

Mối quan hệ gia đình, bạn bè, cộng đồng rất quan trọng trong cuộc sống chúng ta

So với các thế hệ trước, người Mỹ ngày nay có ít mối quan hệ thân thiết hơn. Số người chỉ có ba người bạn hoặc ít hơn đã tăng hơn 80% trong vòng 30 năm qua. Tỷ lệ người sống một mình cũng liên tục tăng, và ngay cả những người sống cùng gia đình cũng dành ít thời gian bên nhau hơn. Bên cạnh đó, sự tham gia vào các cộng đồng cũng giảm sút rõ rệt so với trước đây, khi nhiều người từng thuộc về các câu lạc bộ dịch vụ, liên đoàn thể thao cộng đồng hoặc tụ tập chơi bài cùng hàng xóm.

Đứt gãy trong kết nối với công việc và tinh thần

Sự gắn bó với công việc cũng đang dần biến mất. Ngày xưa, người ta thường cảm thấy mình thuộc về tổ chức, xem mối quan hệ với đồng nghiệp như một phần quan trọng trong mạng lưới xã hội. Nhưng ngày nay, làm việc từ xa khiến nhiều người cảm thấy cô độc và thiếu đi cảm giác cộng đồng. Hơn nữa, việc thay đổi công việc thường xuyên cùng với sự trỗi dậy của nền kinh tế tự do (gig economy) khiến ngày càng ít người có cảm giác định danh từ công việc.

Không chỉ vậy, kết nối tinh thần cũng suy giảm đáng kể. Trong 50 năm qua, tỷ lệ người Mỹ không theo tôn giáo đã tăng từ 5% lên 30%. Ở một số quốc gia, mức độ tham gia tôn giáo còn giảm mạnh hơn.

Tìm kiếm ý nghĩa trong “khoảng trống hiện sinh”

Trong cuốn sách “Đi Tìm Lẽ Sống” (1946), bác sĩ tâm thần hiện sinh Viktor Frankl đã mô tả xã hội mà nhiều người trong chúng ta đang sống như một “khoảng trống hiện sinh” – nơi mà các nền tảng ý nghĩa truyền thống dần biến mất. Frankl nhận ra rằng khi con người gặp khó khăn trong việc tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống, họ dễ rơi vào trạng thái lo âu và trầm cảm.

Giữa sự trống rỗng này, việc tìm ra những cách mới để cuộc sống trở nên ý nghĩa là điều cực kỳ cần thiết. Trong hướng dẫn này, tôi sẽ giúp bạn tìm ra những cách để trải nghiệm nhiều ý nghĩa hơn trong cuộc sống. Chúng ta sẽ khám phá các nền tảng tạo nên ý nghĩa, cũng như một số bài tập hiện sinh để bạn áp dụng khi cảm thấy mất kết nối với nguồn cội của mình. Những hướng dẫn này dựa trên nền tảng của tâm lý học hiện sinh, lĩnh vực khoa học đã giúp xây dựng nền tảng cho việc theo đuổi một cuộc sống đầy ý nghĩa.

Làm thế nào để tìm lại ý nghĩa cuộc sống?

Tự kiểm tra mức độ kết nối của bản thân

Những cuộc sống có ý nghĩa thường được xây dựng trên nền tảng của các mối quan hệ và sự kết nối.

Vì thế, đã đến lúc bạn tự nhìn lại: cuộc sống của bạn có thực sự được kết nối tốt không? Hãy dành chút thời gian để đánh giá bốn khía cạnh chính: mối quan hệ thân thiết, cộng đồng, công việc và tâm linh. Mỗi khía cạnh hãy tự chấm điểm theo thang từ 1 đến 3:

• 1: Không kết nối tốt
• 2: Kết nối ở mức trung bình
• 3: Kết nối sâu sắc

Mối quan hệ thân thiết

Chúng ta thường cảm thấy cuộc sống có ý nghĩa nhất khi ở bên những người mình yêu thương, đặc biệt là gia đình và bạn bè thân thiết. Gia đình không chỉ mang lại cảm giác gắn bó mà còn giúp định hình bản sắc cá nhân thông qua các giá trị và truyền thống. Việc chăm sóc con cái, người già hay thú cưng cũng giúp nhiều người cảm nhận sâu sắc hơn về trách nhiệm và sự kết nối.

Tự hỏi bản thân: Bạn cảm thấy mình kết nối thế nào với những người thân yêu? Không quan trọng số lượng, điều quan trọng là cảm giác gắn bó mà các mối quan hệ này mang lại.

Cộng đồng

Việc thuộc về một cộng đồng giúp chúng ta cảm thấy mình là một phần của điều gì đó lớn lao hơn. Bạn có cảm thấy mình thuộc về cộng đồng nào không? Đó có thể là một nhóm bạn có cùng sở thích (như chơi thể thao hay âm nhạc) hoặc một tổ chức chia sẻ chung giá trị (như bảo vệ môi trường).

Tự hỏi bản thân: Bạn có cảm thấy mình thực sự thuộc về cộng đồng nào không? Những mối liên kết đó có giúp bạn tìm thấy ý nghĩa cuộc sống không?

Công việc

Nhiều người xem công việc là nguồn cảm hứng và động lực mạnh mẽ trong cuộc sống. Một công việc có ý nghĩa thường mang lại cảm giác gắn kết, đóng góp và tự hào. Những nghề nghiệp mang tính phục vụ cộng đồng như giáo viên, y bác sĩ hay nhà tâm linh thường giúp con người cảm thấy được đóng góp vào xã hội.

Tự hỏi bản thân: Công việc của bạn có giúp bạn cảm thấy tự hào và có mục đích không? Nếu công việc hiện tại chưa mang lại cảm giác đó, hãy nghĩ đến việc tham gia các hoạt động tình nguyện hoặc sáng tạo ngoài giờ để bổ sung ý nghĩa cho cuộc sống.

Tâm linh

Tâm linh không nhất thiết phải gắn liền với tôn giáo. Đó có thể là niềm tin vào một điều gì đó lớn hơn chính mình, từ thiên nhiên đến thiền định. Những người cảm thấy kết nối tâm linh thường nhận ra rằng cuộc sống của mình có giá trị vượt qua cả những lo toan thường nhật.

Tự hỏi bản thân: Bạn có cảm thấy mình được kết nối với điều gì thiêng liêng hoặc vượt ra khỏi bản thân không?

Điều chỉnh để tìm lại ý nghĩa cuộc sống

Qua việc tự đánh giá, bạn có thể nhận ra rằng có một số khía cạnh mình chưa thực sự kết nối sâu sắc. Đừng lo lắng, bởi vì ý nghĩa cuộc sống có thể được tìm thấy từ nhiều nguồn khác nhau. Nếu một lĩnh vực chưa tốt, bạn vẫn có thể bù đắp bằng các mối liên kết khác.

Ví dụ:

• Nếu mối quan hệ thân thiết còn lỏng lẻo, hãy chủ động gặp gỡ, kết nối với bạn bè hay người thân mà bạn đã lâu không liên lạc.
• Nếu chưa có cộng đồng nào, hãy thử tham gia một nhóm mới phù hợp với giá trị của bạn.
• Nếu công việc không mang lại cảm giác ý nghĩa, hãy tìm kiếm hoạt động bên ngoài như tình nguyện hoặc sáng tạo nghệ thuật.
• Nếu cảm giác tâm linh chưa mạnh, hãy dành thời gian thiền định, tìm về thiên nhiên hoặc tham dự những buổi sinh hoạt tâm linh phù hợp.

Khi cần động lực, hãy thử các bài tập ý nghĩa

Cảm giác về ý nghĩa cuộc sống không phải lúc nào cũng ổn định, đôi khi nó thay đổi theo từng ngày. Khi cảm thấy mất phương hướng, hãy thử các bài tập sau để tìm lại động lực:

Tự khẳng định bản thân

Viết ra những giá trị quan trọng nhất đối với bạn, như lòng trung thành, sự sáng tạo hay tinh thần bảo vệ môi trường. Điều này giúp bạn tự khẳng định bản thân và sẵn sàng đối mặt với thử thách.

Hoài niệm về quá khứ

Nhớ lại những kỷ niệm đẹp, nhất là những khoảnh khắc gắn liền với người thân hoặc các sự kiện quan trọng. Những ký ức này giúp bạn cảm thấy được tiếp thêm sức mạnh từ chính cuộc sống đã trải qua.

Trải nghiệm tự vượt qua

Hãy tham gia vào các hoạt động giúp bạn cảm nhận rõ hơn về sự kết nối với thế giới, như thiền định, đi bộ trong thiên nhiên hoặc thậm chí tham gia các nghi lễ tâm linh.

Kết luận

Xây dựng một cuộc sống có ý nghĩa không phải là đạt được sự hoàn hảo trong mọi khía cạnh, mà là cảm nhận sự kết nối sâu sắc ở ít nhất một vài lĩnh vực quan trọng. Hãy không ngừng tìm kiếm và nuôi dưỡng những mối liên kết ấy, để cuộc sống luôn tràn đầy ý nghĩa và cảm giác tự hào về chính mình.

Ý nghĩa cuộc sống được theo đuổi như thế nào giữa các nền văn hóa?

Các hiện tượng tâm lý được định hình bởi các nền văn hóa xung quanh chúng ta, và ý nghĩa cuộc sống cũng không ngoại lệ. Từ các nền văn hóa của mình, chúng ta học được điều gì được coi trọng, điều gì bị chỉ trích và điều gì được coi là phù hợp, và chính theo những tiêu chuẩn học được về mặt văn hóa này mà chúng ta đánh giá cuộc sống của chính mình.

Tuy nhiên, giữa các nền văn hóa, những kết nối tạo nên một cuộc sống có ý nghĩa cũng dựa trên các mối quan hệ gần gũi, ý thức cộng đồng, công việc và niềm tin tâm linh của mọi người.

Cách thức tổ chức các nền văn hóa khác nhau có nghĩa là cuộc sống có ý nghĩa có thể khó đạt được hơn ở một số nơi. Đặc biệt, trong các nền văn hóa cá nhân, chẳng hạn như Hoa Kỳ, Úc hoặc Hà Lan, nơi mọi người có xu hướng coi mình là những tác nhân tự chủ và tự cung tự cấp, họ có xu hướng báo cáo rằng cuộc sống của họ ít có ý nghĩa hơn so với những người sống trong các nền văn hóa tập thể, chẳng hạn như Brazil, Senegal hoặc Ấn Độ, nơi mọi người có xu hướng coi mình là những người gắn bó chặt chẽ với các mạng lưới xã hội của họ. Có vẻ như việc theo đuổi một cuộc sống có ý nghĩa trở nên khó khăn hơn khi các cá nhân chịu trách nhiệm tạo ra và duy trì các mạng lưới quan hệ giữa các cá nhân của họ, như thường thấy trong các nền văn hóa cá nhân hơn.

Một sự khác biệt xuyên văn hóa khác dường như liên quan đến cảm giác cuộc sống của một người có ý nghĩa là mức độ giàu có trong xã hội. Nghiên cứu đã phát hiện ra rằng những người sống trong các xã hội nghèo hơn ít có khả năng báo cáo rằng họ hạnh phúc hơn những người sống trong các xã hội giàu có hơn.

Nhưng điều quan trọng cần lưu ý là hạnh phúc và ý nghĩa trong cuộc sống không phải là một, mặc dù chúng có mối tương quan. Sự thoải mái mà những người sống ở các quốc gia giàu có được hưởng dường như phải trả giá: đáng ngạc nhiên là nghiên cứu phát hiện ra rằng, trung bình, một quốc gia càng nghèo thì người dân của quốc gia đó càng có khả năng báo cáo rằng cuộc sống của họ có ý nghĩa. Nghiên cứu cho thấy rằng mức độ sùng đạo cao hơn ở các quốc gia ít giàu có đóng vai trò quan trọng trong việc giải thích điều này. Cũng có thể là đối với nhiều người ở các quốc gia này, những khó khăn mà họ phải đối mặt và vượt qua giúp họ xây dựng được ý nghĩa trong cuộc sống.

Điều này chỉ ra một điều quan trọng về ý nghĩa trong cuộc sống: sự chịu đựng đau khổ có thể có ý nghĩa mạnh mẽ.

Như Frankl đã quan sát, trong những mô tả về những trải nghiệm kinh hoàng của mình tại Auschwitz, ‘ngay cả nạn nhân bất lực của một tình huống vô vọng … cũng có thể biến một bi kịch cá nhân thành một chiến thắng.’ Cuộc đấu tranh thường mang theo nó một cảm giác có mục đích, một nhu cầu tìm đến người khác để được hỗ trợ xã hội và sự sâu sắc hơn trong quyết tâm tinh thần của mọi người. Chúng ta không thể tránh khỏi đau khổ trong cuộc sống, nhưng thật an tâm khi biết rằng, khi thời điểm đến, những thách thức khó khăn nhất của chúng ta có thể giúp chúng ta cảm thấy rằng cuộc sống của chúng ta có ý nghĩa hơn.

Nguồn