Nên dạy trẻ điều gì trong thời đại số?

Trong thời đại số, con cái dễ dàng bị cám dỗ bởi mạng xã hội và các công cụ AI. Lo ngại trước điều này, nhiều phụ huynh cấm con sử dụng các thiết bị công nghệ. Tuy nhiên, điều này là không hợp lý trong thời đại hiện nay.

Thế giới công nghệ – cánh cửa mở ra cả cơ hội lẫn thách thức

Nếu như trước đây, lo lắng lớn nhất của cha mẹ thường xoay quanh việc con cái học hành, bạn bè hay các mối nguy ngoài xã hội, thì ngày nay, nỗi lo ấy đã mở rộng sang một “thế giới vô hình” – không gian mạng. Trẻ em có thể ngồi trong phòng nhưng lại đang đối diện với vô số cạm bẫy: lừa đảo, quấy rối, bắt nạt ảo, thông tin sai lệch, thậm chí là sự phụ thuộc vào trí tuệ nhân tạo (AI).

Công nghệ đem lại nhiều lợi ích, giúp trẻ tiếp cận tri thức nhanh hơn, kết nối bạn bè rộng hơn. Nhưng nếu thiếu sự định hướng, nó cũng có thể trở thành “cái bẫy” khiến trẻ đánh mất khả năng tư duy độc lập, khép kín cảm xúc và dễ bị tổn thương.

Khi con “lạc lối” trong thế giới số

Chị N.T.L (TP.HCM) từng nghĩ việc con xem video trên mạng chỉ là giải trí vô hại. Nhưng một ngày, chị phát hiện con đã tham gia các hội nhóm không phù hợp, bị người lạ đe dọa và quấy rối. “Lúc đó, tôi vừa sợ vừa hối hận vì đã không kiểm soát việc sử dụng điện thoại của con”, chị chia sẻ.

Không ít phụ huynh giật mình khi thấy con dần thu mình, ít nói hoặc phụ thuộc vào AI như một người bạn thân. Như trường hợp chị N.H.K.M (TP.HCM), khi vô tình đọc lịch sử trò chuyện, chị phát hiện con tâm sự rất nhiều với ChatGPT thay vì với gia đình. “Tôi vừa chạnh lòng vừa lo sợ con sẽ mất kết nối với thế giới bên ngoài”, chị nói.

Không chỉ dừng ở việc bị quấy rối hay phụ thuộc, nhiều trẻ còn rơi vào tình trạng nghiện game online. Anh T.P (Hà Nội) kể:

“Con tôi mới 13 tuổi nhưng có thể chơi game thâu đêm suốt sáng. Con lén lấy tiền trong ví để nạp vào tài khoản game. Khi bị nhắc nhở, con phản ứng dữ dội, la hét và thậm chí đập phá đồ đạc”.

Một số trẻ khác lại trở thành nạn nhân của lừa đảo trực tuyến. Gần đây, một trường hợp bé gái lớp 7 tại TP.HCM bị kẻ xấu dụ dỗ chuyển tiền ủng hộ qua ví điện tử vì nghĩ rằng mình đang giúp bạn thân gặp nạn. Chỉ sau vài phút, toàn bộ số tiền tiết kiệm của em biến mất.

Những câu chuyện này là lời cảnh báo: nếu cha mẹ không kịp thời định hướng, công nghệ có thể biến thành “vùng tối” khó lường đối với con trẻ.

Góc nhìn từ chuyên gia

Theo TS. Phạm Thị Thúy – Chuyên gia Xã hội học, trẻ thường không nhận thức được rằng các nền tảng như Facebook lưu giữ gần như toàn bộ thông tin cá nhân.

“Người lạ có thể dễ dàng biết chúng ta là ai, sống ở đâu, học trường nào… Các nhóm cộng đồng xấu có thể lôi kéo trẻ tham gia hành vi thiếu văn minh. Vì vậy, cha mẹ cần sớm trang bị cho con kỹ năng sử dụng mạng xã hội an toàn”.

ThS. Lê Kim Ngân – Trường Cao đẳng An ninh mạng iSPACE thì nhấn mạnh yếu tố kỹ thuật: “Phụ huynh nên cài đặt chế độ bảo mật cao nhất trên Facebook, TikTok hoặc các nền tảng khác mà trẻ dùng. Cần hướng dẫn con không công khai thói quen sinh hoạt, hạn chế người lạ xem bài đăng, tránh kết bạn hoặc nhắn tin với tài khoản không quen biết”.

Trong khi đó, ThS. Nguyễn Thị Ngọc Giàu – Chuyên gia Tâm lý lại nhìn từ góc độ cảm xúc: “Nguyên nhân trẻ tìm đến AI thay vì cha mẹ có thể xuất phát từ sự rạn nứt trong kết nối gia đình. Nếu cha mẹ nói ‘AI chỉ là công cụ, không phải con người’, trẻ sẽ cảm thấy bố mẹ không hiểu mình. Thay vào đó, hãy trò chuyện cởi mở: con dùng AI như thế nào, AI đã giúp con ra sao, con mong muốn bố mẹ đồng hành thế nào? Điều quan trọng là tái thiết lập sự gắn kết”.

Cha mẹ cần dạy con điều gì trong thời đại số?

Từ chia sẻ của chuyên gia và trải nghiệm thực tế, có thể rút ra một số điều thiết yếu:

1. Kỹ năng bảo mật thông tin cá nhân

Trẻ cần hiểu rằng việc công khai số điện thoại, địa chỉ, lịch sinh hoạt hay hình ảnh riêng tư có thể gây nguy hiểm. Cha mẹ hãy dạy con quy tắc “không chia sẻ nếu không chắc chắn an toàn”.

2. Biết cách phân biệt nội dung tốt – xấu

Không phải mọi thông tin trên Internet đều đúng. Cha mẹ cần dạy con thói quen kiểm chứng, đặt câu hỏi: “Ai là người đăng? Nguồn có đáng tin không? Có bằng chứng nào không?”. Đây là bước đầu giúp trẻ hình thành tư duy phản biện.

3. Giữ cân bằng giữa thế giới ảo và đời thực

Trẻ cần được tham gia các hoạt động ngoại khóa, thể thao, nghệ thuật… để duy trì sự gắn kết xã hội. Khi lịch trình đời thực phong phú, trẻ sẽ ít có xu hướng “ẩn náu” trong mạng ảo.

4. Sử dụng AI thông minh

AI có thể hỗ trợ học tập, nhưng không thay thế hoàn toàn tư duy. Hãy dạy trẻ coi AI như một “người trợ lý”, chứ không phải “cái đầu thay thế”. Cha mẹ cũng có thể cùng con trải nghiệm AI để vừa hướng dẫn, vừa tạo kết nối.

5. Xây dựng “miễn dịch số”

Giống như hệ miễn dịch cơ thể, trẻ cũng cần có “kháng thể” trước những cám dỗ số. Cha mẹ có thể tạo tình huống giả định: “Nếu có người lạ nhắn tin xin mật khẩu thì con sẽ làm gì?”, từ đó giúp con rèn phản xạ an toàn.

6. Duy trì sự kết nối cảm xúc trong gia đình

Không có bức tường bảo mật nào vững chắc bằng tình yêu thương và sự gắn bó. Khi trẻ cảm thấy được lắng nghe, được tin tưởng, các em sẽ ít tìm đến mạng xã hội hay AI như nơi duy nhất để giãi bày.

Phụ huynh cần thay đổi như thế nào trong thời đại số?

Nhiều cha mẹ vẫn giữ thói quen “cấm đoán tuyệt đối”, nghĩ rằng cứ thu điện thoại hay tắt Wi-Fi là xong. Nhưng thực tế, cấm đoán chỉ khiến trẻ tìm cách lén lút, thậm chí nói dối để đạt được điều mình muốn. Điều cha mẹ cần làm không phải là khóa chặt cánh cửa, mà là dạy con biết cách bước đi an toàn trong căn nhà rộng lớn mang tên “Internet”.

Một số cách tiếp cận hiệu quả:

• Trở thành bạn đồng hành công nghệ: Thay vì cấm đoán, cha mẹ hãy cùng con khám phá, cùng chơi game, cùng tìm hiểu cách dùng AI.

• Đặt ra nguyên tắc chung: Ví dụ, không dùng điện thoại sau 22h, hoặc chỉ sử dụng máy tính trong không gian chung.

• Thường xuyên đối thoại: Hỏi con: “Hôm nay con thấy gì thú vị trên mạng?”, “Có điều gì làm con băn khoăn không?”. Đây là cách mở đường cho những chia sẻ tự nhiên.

• Nêu gương: Trẻ thường bắt chước cha mẹ. Nếu cha mẹ cũng “cắm đầu” vào điện thoại suốt bữa cơm, thật khó để yêu cầu con từ bỏ thói quen ấy.

Lời kết

Trong thời đại số, việc nuôi dạy con không chỉ là uốn nắn hành vi, mà còn là hành trình đồng hành, trang bị cho trẻ khả năng tự bảo vệ và phát triển lành mạnh. Trẻ cần kỹ năng số, nhưng hơn hết, các em cần sự quan tâm, kết nối và tình yêu thương từ gia đình.

Cha mẹ không thể che chắn con hoàn toàn khỏi thế giới công nghệ, nhưng có thể trao cho con một “lá chắn” vững chắc: kiến thức – kỹ năng – và tình cảm gắn kết. Đó mới là hành trang giúp con vững vàng trong một thế giới số nhiều biến động.