Trong cuộc sống, không ít lần bạn nhận được những lời khuyên bổ ích. Và cũng không ít lần bạn đưa ra lời khuyên cho bạn bè, người thân. Đa phần chuyện này xuất phát từ mong muốn tốt đẹp, muốn sẻ chia và giúp đỡ. Tuy nhiên, đôi khi nó lại không phải như vậy.
Có không ít người bị rơi vào cái bẫy thích thể hiện và đưa ra lời khuyên dù chưa hiểu rõ ngọn ngành câu chuyện. Và bạn nên cẩn thận với điều này. Bởi nó không chỉ khiến tình cảnh của người nhận được lời khuyên không được cải thiện mà có thể ảnh hưởng đến mối quan hệ của chính bạn với người đó.
Sau đây là một bài viết khá thú vị của Michael Bungay Stanier về vấn đề này. Qua đó, có thể bạn sẽ rút ra được bài học cho mình.
Một lần gặp lại người bạn cũ, tôi đã vô tình phá hỏng cuộc trò chuyện của cả hai mà không nhận ra.
Cô ấy là người phụ nữ thông minh, sắc sảo, có nhiều thành tựu khiến người đối diện phải nể phục. Sau vài lời hỏi thăm xã giao, cô ấy nhìn tôi và nói:
— “Anh là người em tin tưởng. Em cần một lời khuyên.”
Và thế là… “con quái vật lời khuyên” trong tôi lập tức nhảy ra khỏi chỗ ẩn nấp, hồ hởi chuẩn bị “thể hiện”. Dù ngoài mặt tôi gật gù chăm chú, trong đầu tôi đã bắt đầu sắp xếp từng dòng lý lẽ, từng bước giải pháp. Thành thật mà nói, tôi còn chưa nghe hết câu chuyện, nhưng tôi đã nghĩ mình hiểu rõ mọi thứ và sẵn sàng “ra tay cứu giúp”.
Cuối cùng, khi cô ấy kể xong, tôi tung ra lời khuyên mà bản thân tin là “tuyệt đỉnh”. Nhưng bạn biết không? Chẳng đi đến đâu cả. Không có sự biết ơn, không có sự thay đổi, chỉ có sự im lặng nhẹ tênh và rồi cả hai chuyển sang chủ đề khác. Tôi đã làm hỏng một khoảnh khắc lẽ ra có thể là sự kết nối chân thật giữa hai người.
Ai cũng có một con “quái vật lời khuyên”
Bạn có thấy mình trong câu chuyện đó? Có thể bạn cũng từng đưa lời khuyên rất nhanh chỉ sau vài giây nghe ai đó than phiền. Không cần biết rõ người trong cuộc là ai, không nắm đủ bối cảnh, chỉ cần nghe vài từ khóa là bạn đã nóng lòng chia sẻ: “Để tôi nói cho bạn nghe…” hoặc “Bạn nên làm như thế này…”
Cho lời khuyên không phải điều sai. Nhưng khi nó trở thành phản xạ mặc định – điều bạn luôn làm đầu tiên khi ai đó giãi bày – thì vấn đề bắt đầu xuất hiện.
Có ba lý do khiến thói quen này dễ gây hại hơn bạn nghĩ:
1. Chúng ta thường giải quyết sai vấn đề
Khi người khác chia sẻ, họ không nói ngay điều sâu xa nhất. Ta dễ bám vào chi tiết đầu tiên được kể ra và tưởng đó là “gốc rễ”. Nhưng thực tế, điều người ta nói ra đầu tiên thường chỉ là bề nổi.
2. Lời khuyên của ta không giỏi như ta tưởng
Nếu bạn đang nghĩ: “Lời khuyên của tôi luôn rất đúng!”, hãy thử tìm hiểu về khái niệm thiên kiến nhận thức. Chúng ta ai cũng có xu hướng đánh giá quá cao khả năng của bản thân – một kiểu tự huyễn rất tự nhiên nhưng lại khiến ta mù mờ trước những giới hạn thật sự của mình.
3. Lời khuyên có thể làm tổn thương người nhận
Nghe có vẻ nghịch lý, nhưng việc luôn “ra tay” giúp người khác lại có thể khiến họ cảm thấy kém cỏi, thiếu năng lực. Thông điệp ngầm mà họ nhận được là: “Bạn không đủ khả năng để tự giải quyết chuyện của mình.” Dần dần, sự tự tin và cảm giác làm chủ của họ bị bào mòn. Còn bạn? Bạn có thể trở nên quá tải, cáu bẳn vì gồng mình “giải cứu” cả thế giới.
Ba “gương mặt” của con quái vật lời khuyên
Con quái vật này không chỉ có một hình hài. Nó có ba “nhân dạng”, và mỗi kiểu lại mang đến những thôi thúc khác nhau:
“Kẻ Phải Nói” (Tell It)
Đây là kẻ ồn ào nhất. Nó khiến bạn tin rằng giá trị của mình nằm ở chỗ “luôn có câu trả lời”. Nếu không có, bạn là người thất bại.
“Người Cứu Rỗi” (Save It)
Kín đáo hơn, nhưng cũng rất mạnh. Nó thì thầm rằng nhiệm vụ của bạn là cứu mọi người khỏi đau khổ. Rằng bạn không được phép để ai buồn, ai tổn thương – vì nếu điều đó xảy ra, bạn có lỗi. Các bậc cha mẹ hay người làm nghề giúp đỡ người khác thường rất dễ bị ảnh hưởng bởi dạng này.
“Kẻ Kiểm Soát” (Control It)
Đây là nhân dạng nguy hiểm nhất. Nó làm bạn tin rằng chỉ khi bạn kiểm soát được tình huống – bạn mới chiến thắng. Chỉ cần ai đó hành động khác điều bạn nghĩ, bạn cảm thấy bất an và thất bại.
Dù mang hình hài nào, con quái vật lời khuyên đều phát ra một thông điệp:
“Tôi giỏi hơn bạn. Còn bạn thì không đủ tốt.”
Nghe thì đau, nhưng đó là sự thật ta nên đối diện. Và không chỉ người nhận lời khuyên bị hạ thấp – chính ta cũng đang tự rút kiệt lòng trắc ẩn, sự đồng cảm và tính người của chính mình.
Giải pháp: Đừng vội khuyên, hãy đặt câu hỏi để họ tự suy nghĩ
Thay vì vội đưa ra giải pháp, hãy thử chuyển đổi sang một phản xạ mới: duy trì sự tò mò. Đặt câu hỏi – những câu hỏi thật sự – là cách bạn giúp người khác tìm thấy câu trả lời bên trong chính họ.
Dưới đây là ba câu hỏi đơn giản mà tôi ước mình đã hỏi người bạn cũ ngày hôm đó:
- “Theo bạn, vấn đề thực sự ở đây là gì?”
Câu hỏi này giúp cả hai cùng nhìn lại bức tranh một cách sâu sắc hơn, thay vì bám vào chi tiết đầu tiên vừa nghe.
- “Còn điều gì khác nữa không?”
Nó mở rộng cuộc trò chuyện. Câu trả lời đầu tiên hiếm khi là toàn bộ câu chuyện. Câu hỏi này cho người kia không gian để nói tiếp – và đôi khi, điều thật sự quan trọng mới lộ ra ở câu nói thứ ba.
- “Bạn thật sự mong muốn điều gì?”
Một người khi xác định được điều mình muốn, sẽ tự tìm được đường đi. Không cần ai “giải cứu”, họ sẽ biết bước tiếp theo của mình là gì.
Lời kết
Khi bạn học cách thuần hóa “con quái vật lời khuyên”, bạn không từ bỏ lòng tốt hay sự thông thái. Ngược lại, bạn đang thể hiện một hình thức cao hơn của sự giúp đỡ – đó là trao cho người khác cơ hội tự khám phá, tự bước đi. Bạn cũng đang nhẹ nhàng quay lại kết nối với chính mình – nơi mà lòng từ bi, sự nhạy cảm và cả sự tổn thương được thừa nhận và trân trọng.
Và biết đâu, bạn sẽ nhận ra một điều giản dị nhưng sâu sắc:
Đôi khi, cách tốt nhất để giúp một người không phải là nói cho họ biết cần làm gì – mà là lắng nghe để họ tìm ra điều đó cho chính mình.
Tác giả gốc: Michael Bungay Stanier
(Nguồn: How to tame your inner advice monster)